In the Image of God

Буддагийн суурь сургаалын нэг нь Пратиитясамутпада (Санскрит: प्रतीत्यसमुत्पाद, Пали: паṭiccasamuppāda) буюу хамааралтай үүсэл хэмээх үзэл юм. Энэ нь бүх үзэгдэл, юмс нь өмнөх хийж байсан үйлийн шалтгаанаас урган гардаг, өөрөөр хэлбэл, аливаа зүйл өөрийн бие даасан оршихуйгаар бус, урьд өмнө нь бидний үйлдсэн сайн муу зүйлсээс шалтгаалж бий болдог. Энэхүү гүн ухааны ойлголт нь Дөрвөн Ариун Үнэн-ий сургаалд өргөжиж, карма (үйлийн үр) болон сансара (мөнх эргэлт)-г тайлбарлах үндэс болдог.

Бид үзэгдэл хэрхэн үүсдэг тухай ухааныг ашиглан өөрсдийн мөн чанарыг илүү гүнзгий ойлгож чадна. Энэ бол Ази тивийн улс орнуудад нийтлэг тохиолддог нэгэн онцлог шинж юм. Тиймээс одоо бид тив даяар сүндэрлэн буй Буддагийн тоо томшгүй олон сайхан хөшөө дурсгалуудыг эргэн харж, тэдгээрийн илэрхийлж буй гүн гүнзгий утга агуулгын талаар тунгаан бодоцгооё.

Бид эдгээр хөшөө дурсгал, уран сайхны гайхамшигт бүтээлүүдээс — чулуун баримал ч бай, хүрэл цутгамал ч бай — юуг ажиглаж, ойлгож чадах вэ?

Буддагийн Хөшөөний Олон Янз Байдалд Хийсэн Эргэцүүлэлүүд

Эдгээр гайхалтай хөшөөний сүр жавхаатай том хэмжээ болон олон зуун жил хадгалагдан ирсэн нь тухайн үеийн инженерийн нарийн мэдлэг ба төмөрлөгийн өндөр ур чадварыг илтгэнэ. Эдгээр бүтээлчдэд нь зөвхөн техникийн мэдлэгтэй инженерүүд төдийгүй, мөн уран бүтээлч сэтгэлгээтэй жинхэнэ урлагийн хүмүүс байсныг харуулж байна.

Хүн Төрөлхтний Мөн Чанарын Талаарх Бодлууд

Бид энэ бүхнийг зөвхөн хөшөөнүүдээс төдийгүй, тэдгээрийг бишрэн ирж буй бусад хүмүүсийн хандлага, мөн өөрсдийн дотоод мэдрэмжээс ч ажиглаж болно. Пратиитясамутпадагийн ухаан — “бүх одоогийн болж буй үзэгдэлүүд өмнөх шалтгаан нөхцлөөс урган гардаг” гэсэн ойлголт нь нэг чухал асуултыг тавихад хүргэдэг:

Дараагийн үзэгдлүүд хаанаас үүсдэг вэ?

• Хүн төрөлхтөнд уран бүтээл туурвих (Буддагийн хөшөөнүүдийг бүтээх), түүнчлэн урлагийг үнэлж бишрэх (бидний тэдгээрийг шүтэн бишрэх) төрөлх зөн совин оршдог.
  
• Тодорхой зорилгод зориулагдан, техникийн гүн мэдлэг шаардсан бүтээлүүдийг (жишээлбэл, эдгээр хөшөөнүүдийг) урлах нь хүн төрөлхтний өвөрмөц чадварын нэг юм.
  
• Эдгээр хөшөөнүүдийн мудраас харагддаг шиг, бэлгэдлийн мессежийг ойлгох, дамжуулах болон хүлээн авах төрөлх чадвар хүн төрөлхтөнд байдаг.
  
• Эдгээр хөшөөнүүд нь шүтэгч олны зүрх сэтгэл, оюун ухаан, сүнсэнд бишрэл, хүндлэлийг төрүүлэх төрөлх чадвартай байдаг.
  

Эдгээр үзэгдэл байнга илэрдэг байхын ард хүний дотор ямар урьдах шалтгаанууд оршдог вэ? Энэ нь түүхийн туршид, дэлхийн бүх соёл иргэншилд, хүйсийн ялгаагүй, хэл ярианы хил хязгаарыг давсан нийтлэг үзэгдэл юм. Хүмүүс эдгээр (ба түүнтэй төстэй) шинж чанаруудыг байнга илэрхийлдэг.

Эдгээр нь зөвхөн амьд үлдэх эсвэл зовлон зүдэрлээс зайлсхийх гэсэн оролдлогыг давсан түвшинд оршдог.

Баруун тивийн тайлбарууд нь хүний уран бүтээлч болон гүн ухааны шинж чанарыг зөвхөн байгалийн хувьсалын процессыг үндэслэн тайлбарлахад хүндрэлтэй байдаг. Харин Зүүн тивийн тайлбарууд нь зөвхөн шүтэлцээтэй холбоотой мунхаглал дээр суурилсан учраас эдгээр шинж чанаруудыг бүрэн тайлбарлахад төвөгтэй байдгийг харуулдаг.

…Эртний Еврей Судар Номоос Үүдэлтэй Тайлбар

Хүн төрөлхтний зарим хамгийн эртний бичээсүүд нь эдгээр хүний зан төлөв, шинж чанарыг энгийн бөгөөд тодорхой тайлбарладаг. Тэд чиний энд байгаагийн шалтгаан, зорилгыг тайлбарласан байдаг.

Эдгээр судар бичгүүд нь хүн төрөлхтний түүхийн эхэн үед, Пали болон Санскрит хэлнээс ч эртний хэлээр бичигдсэн. Тэдний гарал үүсэл нь насжилтын хувьд Хятадын хэлтэй эн зэрэгцэхүйц. Эдгээр бичвэрүүдийг өвөрмөц ард түмэн болох Еврейчүүд бүтээж, үеэс үед хадгалан уламжлуулсан бөгөөд тэдгээр нь нийлээд нэгэн гайхамшигт туульсын түүх болон бүрэлдсэн юм.

Эдгээр бичвэрүүдийг нэгтгэн эмхэтгэснээр, өнөөдөр бидний сайн мэдэх “Библи” хэмээх нэгэн цогц ном болон бүрэлджээ. Библи энэхүү агуу туульсаа хэрхэн эхлүүлдэг вэ? Энэ нь чамайг хэн бэ гэдгийг хэрхэн тодруулж, гэрэл тусгадаг вэ? Библи маш энгийн үгээр эхэлдэг:

¹ Эхэнд Бурхан тэнгэр газрыг бүтээжээ.

Эхлэл 1:1

Хэдхэн өгүүлбэрийн дараа Библи хэлэхдээ:

²⁶ Тэгээд Бурхан—Бид Өөрсдийнхөө дүр төрхийн дагуу Өөрсөдтэйгөө адилхан хүнийг бүтээж, далайн загас, огторгуйн шувууд, мал адгуус, бүх газар дэлхий, газраар мөлхөгч бүгдийг тэдэнд захируулъя хэмээн айлдав.

²⁷ Тэгээд Бурхан Өөрийнхөө дүр төрхөөр хүнийг бүтээж, Бурханы дүр төрхөөр эрэгтэй, эмэгтэй хүнийг бүтээв.

Эхлэл 1:26-27

“Бурханы Дүр Төрх”

Бүтээгч Бурхан хүнийг “Бурханы дүр төрхөөр” бүтээсэн гэх нь юу гэсэн үг вэ? Энэ нь Бурхан хоёр гар, толгойтой бие махбодийн дүр төрхтэй гэж ойлгох ёсгүй юм. Харин илүү гүнзгий утгаар нь авч үзвэл, хүний үндсэн шинж чанарууд Бурхантай адил шинж чанаруудтай холбоотой гэдгийг илтгэдэг. Товчоор хэлбэл, энэ нь Пратиитясамутпада зарчмыг бидэнд үйлчлэх байдлаар тайлбарладаг.

Жишээ нь, Библид дурдагддаг Бүтээгч Бурхан болон бид хоёр (ажиглалт дээр үндэслэн) оюун ухаан, сэтгэл хөдлөл, хүслээр ижил шинж чанартай байдаг. Библид Бурхан гунигтай, шархтай, ууртай, баяртай гэж дүрслэгддэг нь бид хүний туршлагад байдаг сэтгэл хөдлөлийн өргөн цар хүрээтэй нийцдэг. Бид өдөр бүр сонголт хийж шийдвэр гаргадаг шиг, Бурхан ч мөн адил сонголт хийж, шийдвэрт хүрдэг.

Бидний оюун ухаан, эргэцүүлэн бодох чадвар нь Бурханаас ирсэн юм. Бидэнд оюун ухаан, сэтгэл хөдлөл, хүслийн чадвар байгаа нь Бурхан ч мөн эдгээр шинж чанартай бөгөөд Тэр биднийг өөрийн дүрээр бүтээсэнтэй холбоотой.

Бид ямар ч хүндрэлгүйгээр өөрсдийгөө ухаантай амьд биетэн гэдгээ мэдэрч, “би” ба “чи” гэдгийг ухамсарлан ойлгодог. Бид нь хувийн чанаргүй, үл мэдэгдэх зүйлс биш юм. Библид бид ийм байдгаараа Бурхан бол Хүн бөгөөд бид Түүний дүр төрхөөр бүтээсэн хэмээн заадаг.

Бидний Доторх Урлаачийн Үүсэл

Мөн бид төрөлхийн уран бүтээл туурвих, мөн урлагийг үнэлж бишрэх чадвартай байдаг. Өмнө дурдсан Буддагийн хөшөөнүүд шиг. Хүмүүс байгалийн гоо үзэсгэлэнг байнга үнэлж, бүр заримдаа түүнд зайлшгүй хэрэгцээтэй байдаг. Бид хөшөөг бишрэн харж байгаатай адил гайхамшигт уулс, сэтгэл татам жаргах нар жаргах агшин, лотусын өнгөнүүдийг ч мөн биширдэг.

Библид дурдсанаар, Бурхан бол энэ ертөнцийн Бүтээгч бөгөөд Тэр уулсыг, жаргах нарыг, лотус цэцгийг бүтээсэн гэж заадаг. Тэр эдгээрийг зөвхөн үйл ажиллагаанд зориулагдсан зүйлсээр бус, гоо сайхны уран бүтээлээр бүтээсэн юм. Бид энэ урлагийг үнэлдэг нь бид Бурханы дүр төрхөөр бүтсэнтэй холбоотой.

Бид мөн Буддагийн хөшөөнүүд шиг урлагийг бүтээдэг, учир нь бидэнд Түүнтэй адил чадварууд байгалийн зөн совиноор бий болсон бөгөөд бид Түүний дүр төрхөөр бүтсэн. Энэ нь зөвхөн дүрслэх урлагт хамаарахгүй, хөгжмийн, уран зохиолын болон бусад олон төрлийн урлагийг багтаадаг.

Жишээ нь, хөгжмийн бидний амьдрал дахь ач холбогдлыг бодож үзээрэй – эсвэл бидний бүжгийн хайр дурлал. Хөгжим бидний амьдралыг баяжуулдаг. Бид сайхан түүхүүдийг хайрладаг — зохиол, жүжиг, эсвэл өнөөдөр хамгийн өргөн тархсан нь кино гэх мэт. Түүхүүдэд баатрууд, дайснууд, драм байдаг бөгөөд эдгээр баатрууд, дайснууд, драм бидний төсөөлөлд гүн гүнзгий шингэдэг.

Иймд бидний хувьд урлагийн олон хэлбэрийг бүтээх, үнэлэх нь байгалийн зүйл юм. Урлагийн тусламжтайгаар бид өөрсдийгөө зугаацуулж, эрч хүчээр сэлбэж, сэтгэл санаагаа сэргээдэг бөгөөд энэ нь Бурхан Артист бөгөөд бид Түүний дүр төрхөөр бүтсэнтэй холбоотой юм.

Яагаад бид төрөлхийн гоо зүйн мэдрэмжтэй байдаг вэ — урлаг, жүжиг, хөгжим, бүжиг, уран зохиолд ч бай? Оюун ухааны үйл явцыг судалдаг тод тунхаглагч атеист, мэргэжилтэн Даниел Деннетт материаллаг үзэл санаанаас дараах байдлаар хариулдаг:

“Маш олон судалгаанууд хөгжмийг зүгээр нэг оршин байдаг зүйл мэтээр хүлээн зөвшөөрдөг. Тэд ховорхон л дараах асуултыг тавьдаг: Хөгжим яагаад оршин тогтнодог вэ? Үүнд нэг богино бөгөөд үнэн хариулт бий — бид хөгжмийг хайрладаг учраас л дахин дахин бий болгодог. Гэхдээ бид яагаад хөгжмийг хайрладаг вэ? Учир нь бид үүнийг үзэсгэлэнтэй, гоо сайхан гэж үздэг. Харин хөгжим бидэнд яагаад үзэсгэлэнтэй санагддаг вэ? Энэ бол биологийн талаасаа маш чухал, бүрэн эрхтэй асуулт боловч харамсалтай нь өнөөг хүртэл сайн хариулттай болоогүй байна.’

Даниел Дэннэт. 2006. Сэтгэлийг задлах нь: Шашныг байгалийн үзэгдэл гэж ойлгох нь. хуудас 43

https://psycnet.apa.org/record/2006-08781-000

Хүн төрөлхтний талаар материалист хандлага энэ суурь шинжтэй асуултад хариу өгөх чадваргүй. Харин Библийн үүднээс авч үзвэл, энэ нь Бурхан уран бүтээлч, гоо сайхны мэдрэмжтэй оршихуй учраас юм. Тэрээр ертөнцийг үзэсгэлэнтэйгээр бүтээж, гоо сайхныг эдэлж таашаадаг. Түүний дүр төрхөөр бүтээсэн та ч мөн адил тийм л оршихуй юм.

Математикийн Гоо Сайхан

Математикийн гоо сайхан нь гоо зүйтэй маш ойр холбоотой. Геометрийн харьцаанаас үүдэлтэй хээ, дүрсүүд фрактал болон бусад хэлбэрүүдийг үүсгэдэг бөгөөд бид тэдгээрийг үзэсгэлэнтэй, математик утгаар төгс гэж үздэг. Энэ видеог үзээд Мандельбротын олонлогийн гоо сайхны талаар ойлгож, дараах асуултыг өөртөө тавиарай: тоо гэх мэт хийсвэр ойлголтууд яагаад орчлон ертөнцийн үйл ажиллагааг захирч, бид яагаад тэдгээрийн гоо сайхныг үнэлдэг юм бол?

Яагаад Бид Ёс Суртахуунтай Вэ?

Үүнээс гадна, “Бурхны дүрээр бүтээгдсэн” бидний ёс суртахууны төрөлхийн чадамж нь бүх соёл иргэншлүүдэд нийтлэг байдлаар илэрдэг. Ариун Найман Замын ёс суртахууны мэргэн ухаанаас бид үүнийг тодорхой харж болно. Бүтээгч Бурхан сайхан чанар ба шударга ёсонд гүнээ анхаардаг. Тиймээс соронзон хойд туйл руу чиглэсэн луужингийн зүү мэтээр, бидний “шударга”, “сайн” болон “зөв” зүйлс рүү тэмүүлэх байдал нь Түүний чиг баримжааг дагадаг. Энэ нь зөвхөн шашинтай хүмүүсийн хувьд ч биш — хүн бүрийн хувьд ийм байдаг. Харин үүнийг ойлгохгүй байх нь олон буруу ойлголтын үндэс болдог. Жишээ нь, материалист үзэлтэй Америкийн иргэн Сэм Харрисийн дэвшүүлсэн энэ сорилтыг авч үзье.

“Хэрвээ шашны итгэл үнэмшил ёс суртахууны цорын ганц жинхэнэ суурь юм гэдэгт та зөв гэж үзэж байгаа бол, тэгвэл шашингүй хүмүүс итгэгчдээсээ илүү ёс суртахуунгүй байх ёстой.”

Сэм Харрис. 2005. Христийн үндэстэнд илгээсэн захидал. хуудас 38-39

Гэхдээ энэ удаад Харрис-ийн буруу байна. Бидний ёс суртахууны мэдрэмж нь шашин шүтлэгээс биш, харин бид Бурхны дүр төрхөөр бүтээгдсэнтэй холбоотой. Тийм учраас шашингүй хүмүүс ч гэсэн бид бүгд адил ёс суртахуунтай байдаг бөгөөд ёс зүйтэй үйлдэл хийж чаддаг. Шашингүй үзлийн гол асуудал нь яагаад бидэнд ёс суртахуун байдагыг тайлбарлахад оршдог. Харин Бурхны ёс суртахууны дүрээр бүтээгдсэн гэдэг нь энэ асуултад энгийн, тодорхой хариулт болдог.

Бид Яагаад Итгэдэг Вэ?

Библийн зүгээс, өөрсдийгөө таних эхлэл нь бид Бурханы дүрээр бүтээгдсэн гэдгээ хүлээн зөвшөөрөхөөс эхэлдэг. Иймээс Бурханыг (Библийг уншиж) эсвэл хүмүүсийг (ажиглалт хийж) ойлгох нь бие биедээ гүнзгий ойлголт авчирдаг. Жишээ нь, хүмүүс харилцаанд хэр их ач холбогдол өгдгийг авч үзье. Сайн кино үзэх нь сайхан ч, найз эсвэл гэр бүлийн хүнтэй хамт үзэх нь илүү сайхан туршлага болдог. Бид байгалиасаа ижил насны хүмүүстэйгээ туршлагаа хуваалцахыг эрмэлздэг. Ухаалаг найрамдал, гэр бүлийн холбоо нь бидний сайн сайхны мэдрэмжийн үндэс болдог. Харин ганцаардал, гэр бүлийн холбооны тасралтгүй байдал алдагдах, найрамдлын эвдрэл нь биднийг сэтгэл зүйн дарамтад оруулдаг. Бид бусадтай харилцах харилцааны байдлаас хөндий, үл хөдлөх хүмүүс биш юм. Болливудын кинонууд маш их алдартай байдаг шалтгааны нэг нь тэд гол дүрүүдийн хоорондох харилцааг (хайртай хүмүүс, гэр бүлийн гишүүд г.м.) онцолдогтой холбоотой юм.

Бүтээгч Бурхан Бол Хайр Мөн

Хэрэв бид Бурханы дүрээр бүтээгдсэн бол, Бурхантай харилцах харилцаа ч мөн адил бидний амьдралд чухал байр суурь эзэлдэг байх нь зүй ёсны хэрэг юм. Үнэн хэрэгтээ, Библид энэ талаар дараах байдлаар тодорхой заасан байдаг нь:

⁸ …Бурхан бол хайр.

1 Жонн 4:8

Библид Бурхан биднээс Өөрийг нь хайрлах, мөн бусдыг хайрлахыг хэрхэн чухалчилдаг талаар маш олон зүйл заасан байдаг. Үнэндээ, Есүсийн зааснаар эдгээр хоёр харилцааг бэхжүүлэх нь Библи дэх хамгийн чухал хоёр тушаал юм. Хэрвээ та нэг бодоод үзвэл, хайр гэдэг нь харилцаан дээр үндэслэдэг — учир нь хайр гэдэг нь заавал нэг хайрлагч (хайр өгөгч) болон нөгөө нь түүний хайрын хүлээн авагч (хайр хүлээн авагч) байхыг шаарддаг.

Иймээс бид Бүтээгч Бурханыг хайрлагч нэгэн гэж ойлгох ёстой. Хэрвээ бид Түүнийг зөвхөн “анхны хөдөлгөгч”, “анхны шалтгаан”, “бүхнийг мэдэгч бурхан”, “энэрэнгүй оршихуй”, эсвэл магадгүй “Буддын ухамсар” мэтээр төсөөлж байвал, бид Библийн Бурхныг жинхэнэ утгаар нь ойлгоогүй байна гэсэн үг. Тэрээр эдгээр нэр цолуудыг агуулдаг ч, Библи Түүнийг харилцаанд бараг хязгааргүй хүсэл тэмүүлэлтэй нэгэн гэж дүрсэлдэг. Түүнд хайр “байдаг” бус, Тэр Өөрөө хайр юм.

Бурханы хүмүүстэй харилцах харилцааг дүрсэлдэг Библийн хамгийн тод хоёр зүйрлэл бол эцгийн хүүхдүүдтэйгээ харилцах байдал болон нөхрийн эхнэртэйгээ харьцах харилцаа юм. Эдгээр нь хөндий философи зүйрлэлүүд бус — харин хүний амьдрал дахь хамгийн гүн гүнзгий, хамгийн дотно харилцаануудын дүрслэл юм.

Еврэйн Суурин Дээр Тулгуурлах нь

So here is the foundation we have laid so far. People are made in God’s image comprised of mind, emotions, and will. We are sentient and self-aware. People are moral beings with our ‘moral grammar’ giving us an innate orientation of ‘right’ and ‘fair’. We have instinctive capability to develop and appreciate beauty, drama, art, and story in all its forms. We also naturally seek out and develop relationships with others. You possess these traits because God embodies them, and you have been created in His image.

Буддын хөрөг баримлуудад онцгой үнэ цэн, хүндэтгэл өгдөг нь тэдгээр нь Бурханыг (Буддаг) дүрсэлдэг учраас юм. Нэгэн дүрсийн үнэт чанар нь тухайн дүр хэнийг илэрхийлж байгаагаас шууд хамаардаг. Нэгэн жүржийн зураг, түгээмэл шинж чанартай учир онцгой үнэ цэнгүй байж болох ч, хүмүүс Буддын хөргийг хүндэтгэн дээдэлдэг нь Будда өөрөө дахин давтагдашгүй, эрхэм дээд нэгэн байсан учраас юм. Энэ утгаараа, Буддын баримлууд нь бусад хүний дүрслэлүүдээс илүү үнэ цэнтэй байдаг нь Будда угтаа бусдаас илүү үнэ цэнтэй оршихуй учраас юм.

Ингээд бид одоогоор дараах суурийг тавьсан байна: Хүмүүс нь оюун ухаан, сэтгэл хөдлөл, хүсэл зориг бүхий бүрэн бүтэн оршихуй бөгөөд Бурханы дүрээр бүтээгдсэн. Бид мэдрэх чадвартай, өөрсдийгөө ухамсарладаг оршихуй. Хүмүүс нь ёс суртахуунтай амьтад бөгөөд “ёс суртахууны дүрэм” маань бидэнд төрөлхийн “зөв” ба “шударга”-гийн ойлголтыг өгдөг.

Мөн бид гоо сайхан, жүжигчилэл, урлаг, өгүүлэмжийн бүхий л хэлбэрийг бүтээх, ойлгож мэдрэх төрөлхийн чадамжтай. Үүнээс гадна, бид бусадтай харилцаа үүсгэх, харилцааг хөгжүүлэхийг байгалиасаа эрмэлздэг.

Та эдгээр шинж чанаруудыг агуулж байдаг нь Бурхан Өөрөө эдгээрийг бүрэн төгс агуулдаг учраас юм. Та Түүний дүрээр бүтээгдсэн учраас эдгээр чадвар, эрмэлзлүүдийг өөртөө авч төрсөн.

Түүнтэй адил, та Бурханы дүрээр бүтээгдсэн учраас (өөр ямар нэг дүрээр биш) маш их үнэ цэнэтэй юм. Таны эд баялаг, нас, боловсрол, нийгмийн статус, хэл, хүйсээс үл хамааран таны үнэ цэнэ, эрхэм чанар байдаг нь зүгээр л та “Бурханы дүрээр бүтээгдсэн” учраас юм. Бурхан үүнийг мэддэг бөгөөд та ч мөн үүнийг

Гэхдээ хэрвээ энэ үнэн бол, яагаад таны болон миний дэлхий зовлон, үхэл хэмээх тасралтгүй мөчлөгүүдээр дүүрэн байдаг вэ? Библийн түүх үүнийг хэрхэн тайлбарладаг талаар үргэлжилнэ.